Vàng da ở trẻ sơ sinh và những điều cần biết?

Vàng da sơ sinh là hiện tượng vàng da sinh lý, thường gặp ở trẻ trong vòng 2 – 5 ngày sau sinh. Tuy nhiên cha mẹ cần phân biệt vàng da sinh lý với vàng da bệnh lý ở trẻ. Trẻ vàng da sinh lý vẫn ăn ngủ bình thường và bệnh sẽ tự khỏi, không cần điều trị, còn trẻ bị vàng da bệnh lý nếu không phát hiện và điều trị kịp thời thì có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh (còn gọi là vàng da nhân) mà hậu quả là trẻ sẽ bị tử vong hoặc bị bại não suốt đời. 

1. Cách phát hiện trẻ sơ sinh bị vàng da

Vàng da sơ sinh là tình trạng thường gặp ở trẻ sơ sinh, chiếm đến 25 – 30% ở trẻ đủ tháng và 80 – 85% ở trẻ sinh non, gây khá nhiều lo lắng cho các bậc phụ huynh. Ba mẹ cần quan sát da trẻ hàng ngày, đặc biệt trong vòng hai tuần đầu sau sinh. Quan sát ở nơi có ánh sáng tự nhiên vì nếu nhìn dưới ánh sáng đèn thì tình trạng vàng da có thể nặng hơn hoặc nếu thiếu ánh sáng thì không thể phát hiện được vàng da. Mẹ dùng tay ấn nhẹ lên da từ 2-5 giây, ở ngực, bụng, đùi, cẳng chân, bàn chân của trẻ, khi thả tay ra vùng da đó có màu vàng thì khả năng trẻ có vàng da. Vị trí vàng da thường sẽ xuất hiện từ mặt, đến trên rốn, đến đùi, đến cẳng chân (tay), đến bàn chân. Mức độ vàng da có thể từ nhẹ, vừa đến rõ đậm. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường, xảy ra do các hồng cầu của thai nhi bị phá hủy để được thay thế bằng hồng cầu trưởng thành. Khi hồng cầu bị vỡ, một lượng lớn Bilirubin  – một chất có sắc tố màu vàng được phóng thích vào máu, làm cho trẻ bị vàng da.

Vàng da ở trẻ sơ sinh có 2 loại đó là: Vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý.

Vàng da sinh lý

Ở trẻ đủ tháng, sức khỏe bình thường thì vàng da được coi là sinh lý khi có đủ các biểu hiện sau:

Xuất hiện từ ngày thứ 3 sau sinh. Vàng da sinh lý, lượng Bilirubin ở giới hạn thấp. Vàng da ở mức độ nhẹ (chỉ vàng da vùng cổ, mặt, ngực và vùng bụng phía trên rốn). Vàng da đơn thuần, không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như: thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, li bì… Nồng độ bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng. Tốc độ tăng bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ. Trong vòng 7-10 ngày sau sinh, Bilirubin sẽ được đào thải hết qua phân và nước tiểu nên không gây ảnh hưởng gì tới sức khỏe của trẻ.

Vàng da bệnh lý

Vàng da bệnh lý khi vàng da xuất hiện sớm, vàng da tiến triển nhanh, mức độ vàng nhiều và thường kèm các triệu chứng bệnh lý khác. Lượng Bilirubin vượt qua giới hạn cho phép, khiến gan không đào thải kịp, Bilirubin có nguy cơ thấm vào não (vàng da nhân) gây tổn thương não không hồi phục được. Tình trạng này rất nguy hiểm, có thể làm cho trẻ bị hôn mê, co giật, dẫn đến tử vong hoặc di chứng nặng nề về thần kinh vĩnh viễn. Những ngày đầu sau sinh là “thời điểm vàng” để bố mẹ theo dõi tình trạng vàng da ở trẻ.

Những bất thường đó là:

• Vàng da đậm (vàng nghệ) xuất hiện sớm, trong vòng 1 – 2 ngày sau sinh; Vàng da xuất hiện ở mặt, mắt và còn lan đến bụng, cánh tay, chân; Không hết vàng da sau 2 tuần với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ sinh non tháng;
• Vàng da kết hợp các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, nôn trớ, sốt, khóc nhiều, li bì, có cơn ngừng thở, phân bạc màu…

Tuy nhiên, một số trường hợp trẻ vàng da nhiều nhưng không có các triệu chứng kèm theo.

Vàng da sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ nhưng cũng có khi tiến triển nặng thành vàng da bệnh lý. Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời trong giai đoạn sơ sinh, bệnh có nguy cơ để lại biến chứng nhiễm độc thần kinh (bệnh lý não cấp và mạn do bilirubin) có thể trẻ sẽ tử vong. Khi đó, ba mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa sơ sinh để được chẩn đoán và điều trị vàng da sơ sinh càng sớm càng tốt, tránh xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh sau này.

Hậu quả nếu vàng da sơ sinh không được phát hiện và chữa trị kịp thời:

Bệnh não cấp do tăng Bilirubin

+ Giai đoạn sớm: Trẻ vàng da nhiều, ngủ gà, giảm trương lực cơ, bú kém.

+ Giai đoạn trung gian: Trẻ lừ đừ, dễ bị kích thích và tăng trương lực cơ, có thể sốt, khóc the thé hay lơ mơ và giảm trương lực cơ, tăng trương lực cơ biểu hiện bằng ưỡn cổ và thân.

+ Giai đoạn nặng: Hệ thần kinh bị tổn thương và không hồi phục được, biểu hiện bằng tư thế ưỡn cổ – ưỡn người, trẻ khóc, không bú được, có cơn ngưng thở, hôn mê, một số trường hợp co giật và tử vong.

Bệnh não mạn do tăng bilirunin (vàng da nhân)

Trẻ có biểu hiện của bại não thể múa vờn, rối loạn thính lực, loạn sản răng, mắt nhìn trần, hiếm gặp thiểu năng trí tuệ và các tàn tật khác.

2. Các phương pháp điều trị vàng da 

– Chiếu đèn: Chiếu đèn là phương thức điều trị được sử dụng rộng rãi, an toàn và hiệu quả  nhất để làm giảm nồng độ Bilirubin gián tiếp trong máu và phòng ngừa bệnh não cấp do tăng Bilirubin ở trẻ sơ sinh trong giai đoạn đầu sau sinh. Mục đích của chiếu đèn là để chuyển bilirubin tự do thành bilirubin tan trong nước và thải ra ngoài qua đường niệu và đường mật xuống phân.

–  Thay máu: Được chỉ định khi vàng da nặng đến lòng bàn tay, bàn chân (< 1 tuần) + bắt đầu có biểu hiện thần kinh, hoặc mức Bilirubin máu tăng cao > 20 mg% + bắt đầu có biểu hiện thần kinh ( li bì, bú kém).

– Tắm nắng buổi sáng: Ánh sáng mặt trời chỉ có thể giúp trẻ bị vàng da nhẹ mau hết hơn nhưng không thể điều trị kịp các trường hợp vàng da sơ sinh nặng. Đối với các trẻ mới vàng da nhẹ thì có thể tắm nắng ấm mỗi sáng, nhưng nếu trẻ đã vàng da nhiều thì cần phải nhanh chóng đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị kịp thời

Vàng da là một triệu chứng thường gặp ở trẻ sơ sinh do nhiều nguyên nhân gây nên. Hầu hết các trường hợp trẻ vàng da sinh lý có hàm lượng Bilirubin trong máu thấp nên không nguy hại và không cần điều trị. Tuy nhiên một số trường hợp vàng da có thể gây nguy hiểm đến tính mạng và ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển về mọi mặt của trẻ. Chính vì vậy các bậc phụ huynh cần chú ý theo dõi sát tình trạng vàng da của con mình, đặc biệt lưu ý khi thấy con có các biểu hiện: Vàng da kèm theo bỏ bú, bú kém hoặc nôn trớ; trẻ ngủ khó đánh thức, bứt rứt hoặc kích thích, gồng cứng, co giật (bệnh rất nặng). Vàng da xuất hiện trong 3 ngày đầu, đặc biệt trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, vàng da kéo dài trên 14 ngày đối với trẻ đủ tháng và trên 21 ngày đối với trẻ sinh non; vàng da lan nhanh đến đùi hoặc cẳng chân, bàn chân trong những ngày đầu sau sinh. Da màu vàng mạnh hơn (vàng xạm, không tươi hoặc vàng chanh) hoặc nếu kết mạc mắt xuất hiện màu vàng. Khi thấy có biểu hiện bất thường nêu trê cần đến ngay các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời để phòng tránh các biến chứng nguy hiểm của bệnh.