Rối loạn lo âu khi mang thai: Mối lo ngại cho cả mẹ bầu và thai nhi

Bên cạnh niềm hạnh phúc khi được làm mẹ, mẹ bầu cũng phải đối mắt với nhiều mối lo ngại cũng như những thay đổi trong tâm sinh lý. Rối loạn lo âu khi mang thai là tình trạng nhiều mẹ bầu gặp phải và nó có thể gây hại cho cả hai mẹ con nếu không được phát hiện, điều trị sớm.

1. Rối loạn lo âu khi mang thai là gì?

Khi mang thai, bên cạnh cảm xúc vui mừng, hạnh phúc là nỗi lo lắng về việc chăm sóc con cái, tài chính, công việc,… Trên thực tế, lo âu là cảm xúc thường thấy ở phụ nữ mang thai – đặc biệt là ở những người lần đầu tiên làm mẹ. Tuy nhiên, một sốmẹ bầu có thể bị lo âu quá mức, luôn thường trực nỗi lo lắng, phiền muộn về những vấn đề không thật sự nghiêm trọng. Đây là những biểu hiện điển hình của chứng rối loạn lo âu.

Rối loạn lo âu khi mang thai chủ yếu ảnh hưởng đến người mẹ nhưng trong một số ít trường hợp có thể xảy ra ở người cha với tỷ lệ rất thấp. Như đã biết, rối loạn lo âu được chia thành nhiều dạng khác nhau. Trong đó, thai phụ chủ yếu gặp phải các dạng như rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn ám ảnh cưỡng chế và rối loạn hoảng loạn.

Bản thân người mắc chứng rối loạn lo âu có thể nhận thấy sự lo lắng thái quá của bản thân nhưng không thể kiểm soát được. Nếu để kéo dài, các cảm xúc tiêu cực sẽ nhấn chìm trạng thái vui sướng, hạnh phúc. Thai phụ rơi vào trạng thái buồn chán, mệt mỏi, lo âu, mất ngủ, đau đầu và gặp phải nhiều vấn đề sức khỏe thể chất khác.

Rối loạn lo âu khiến mẹ bầu luôn sống trong trạng thái lo lắng, sợ hãi không kiểm soát. Nó ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt thường ngày và tâm trạng của mẹ cũng như ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.

2. Phân loại các dạng rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu có nhiều loại khác nhau. Ở phụ nữ mang thai, các loại rối loạn lo âu thường gặp gồm:

Rối loạn hoảng sợ: Là loại rối loạn mà người bệnh thường xuyên xuất hiện các cơn hoảng sợ, lo lắng đột ngột không rõ lý do. Với loại rối loạn này, mẹ bầu thường xuất hiện thêm các triệu chứng khác như đổ mồ hôi, tim đập nhanh, buồn nôn, tay chân run rẩy…

Rối loạn lo âu tổng quát: Ở loại rối loạn này, mẹ bầu thường xuyên cảm thấy khó chịu, lo lắng với cả những tình huống xảy ra hết sức bình thường trong cuộc sống hằng ngày.

Hội chứng ám ảnh: Mẹ bầu mắc hội chứng ám ảnh thường xuyên cảm thấy lo lắng, sợ hãi với những đối tượng hoặc tình huống không mang tính chất nguy hiểm, rủi ro.

3. Các dầu hiệu của chứng rối loạn lo âu khi mang thai

Mặc dù mỗi loại rối loạn lo âu khi mang thai có các đặc điểm khác nhau nhưng nhìn chung khi đã bị rối loạn lo âu, mẹ bầu sẽ gặp phải một số các dấu hiệu phổ biến sau:

• Luôn có cảm giác buồn bã, lo âu thường trực về những vấn đề/ tình huống không thật sự nghiêm trọng (thường là lo lắng về sức khỏe và an sinh của thai nhi)
• Xuống tinh thần và có xu hướng khóc lóc không rõ ý do
• Thay đổi tâm trạng đột ngột
• Dễ hoảng hồn, bồn chồn và hay cáu gắt, giận dữ
• Cơ thể mệt mỏi, thiếu sức sống và sự lo âu thể hiện rõ trên khuôn mặt
• Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều
• Đôi khi có thể xuất hiện các cơn hoảng loạn (trạng thái lo âu cấp tính) với những biểu hiện như run rẩy, tim đập mạnh, hoảng loạn, sợ hãi
• Luôn nhìn sự việc qua con mắt bi quan và dành nhiều thời gian để tìm ra giải pháp cho những trường hợp xấu nhất
• Chần chừ, do dự khi đưa ra các quyết định (dù không quá quan trọng)
• Sự lo lắng quá mức có thể dẫn đến các vấn đề thể chất như đỏ bừng mặt, nhức mắt, đau dạ dày, rối loạn tiêu hóa, đau nhức vai gáy, mất ngủ,…
• Đối với chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế, thai phụ có thể xuất hiện những ý nghĩ ám ảnh về việc thai nhi không được khỏe mạnh, môi trường sống xung quanh nguy hiểm,… Từ đó dẫn đến các hành vi cưỡng chế như thường xuyên kiểm tra nhà cửa để đảm bảo an toàn, rửa tay nhiều quá mức vì sợ nhiễm bệnh cho thai nhi và kiểm tra thai thường xuyên để giải tỏa nỗi lo thai nhi mắc bệnh.

4. Nguyên nhân gây rối loạn lo âu khi mang thai

Tương tự như chứng trầm cảm, rối loạn lo âu trong thai kỳ được xác định là có liên quan đến sự thay đổi hormone. Ngoài ra, tác động từ môi trường, các vấn đề trong cuộc sống, mối quan hệ gia đình,… cũng góp phần gây ra chứng bệnh này.

Các nguyên nhân thường gặp gây rối loạn lo âu khi mang thai:

Sự thay đổi của hormone

Khi mang thai và sau khi sinh nở khoảng 3 – 6 tháng, nội tiết tố bên trong cơ thể sẽ có sự thay đổi rõ rệt. Trong thời gian mang thai, hormone estrogen sẽ tăng lên khoảng 100 lần và giảm dần sau khi sinh nở. Sự gia tăng hormone này quá mức khiến tâm trạng trở nên bất ổn, mẹ bầu nhạy cảm và o âu quá mức về những vấn đề trong cuộc sống.

Ngoài ra, sự gia tăng của hormone “tình yêu” – oxytocin cũng được xem là yếu tố gây ra sự lo lắng quá mức. Cụ thể, hormone này giúp hình thành sợi dây liên kết giữa mẹ và bé, tạo tình cảm thiêng liêng và trách nhiệm của mẹ đối với em bé. Chính vì vậy, thai phụ thường có phản ứng tự nhiên là lo lắng về sức khỏe và cuộc sống của con sau này.

Thay đổi hoạt động của não bộ

Dù chưa có nghiên cứu chính xác nhưng các chuyên gia nhận thấy, các bộ phận xử lý vấn đề ở não bộ có sự thay đổi đáng kể về kích cỡ và cấu tạo trong thời gian mang thai. Chính vì vậy, phụ nữ mang thai thường có tâm trạng thất thường và dễ mắc các chứng rối loạn tâm thần hơn so với bình thường.

Di truyền

Rối loạn lo âu là bệnh lý có khả năng di truyền. Nguy cơ mắc bệnh tăng lên từ 4 – 6 lần nếu cha mẹ có tiền sử mắc hội chứng này. Ngoài ra, mẹ bầu cũng có nguy cơ bị rối loạn lo âu nếu đã mắc chứng lo âu vào những lần mang thai trước.

Mặc dù cơ chế di truyền chưa được nghiên cứu rõ nhưng có thể khẳng định vai trò của gen trong cơ chế bệnh sinh của rối loạn lo âu và nhiều bệnh lý tâm thần khác.

Mang thai ngoài ý muốn

Trường hợp mang thai ngoài ý muốn sẽ khiến mẹ bầu phải lo lắng nhiều hơn so với những người đã chuẩn bị sẵn tâm lý để mang thai. Họ vừa lo lắng về sức khỏe, về em bé, về kinh tế lại phải dè dặt hơn với thái độ của những người xung quanh, không dám chia sẻ với ai nên sẽ bị tâm lý hơn.

Sang chấn tâm lý

Tâm trạng của thai phụ có xu hướng nhạy cảm hơn bình thường dưới tác động của hormone. Do đó, việc đối mặt với các sang chấn tâm lý trong giai đoạn này có thể gia tăng nguy cơ bị trầm cảm và rối loạn lo âu.

Các sang chấn tâm lý có thể gây ra chứng rối loạn lo âu ở bà bầu:

• Mang thai ngoài ý muốn, phải tự mình chăm sóc và không nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ từ gia đình hay những người xung quanh.
• Cuộc sống gia đình có nhiều mâu thuẫn, vợ chồng không hòa hợp, thường xuyên cãi vả,…
• Cuộc sống khó khăn, áp lực tài chính, thất nghiệp,… cũng gia tăng nguy cơ rối loạn lo âu trong thời gian mang thai.
• Phụ nữ đã từng sảy thai, mất con ngay sau khi sinh cũng có xu hướng lo lắng quá mức vào lần mang thai tiếp theo.
• Chứng kiến trực tiếp những tình huống nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng của thai nhi như suýt bị ngã, tai nạn xe,… cũng khiến mẹ bầu có xu hướng lo lắng và căng thẳng hơn bình thường.

5. Rối loạn lo âu có nguy hiểm không

Rối loạn lo âu là vấn đề tiêu cực về tâm lý, không chỉ ảnh hưởng đến mẹ bầu mà còn có thể gây hại cho thai nhi. Nếu không được phát hiện và khắc phục sớm, nó có thể gây ra những tác hại như:

Thiếu oxy máu

Mẹ bầu thường xuyên căng thẳng, stress có thể gây thiếu oxy máu của thai nhi, từ đó, ảnh hưởng đến các thành tố hóa học của máu và dinh dưỡng đi nuôi thai nhi. Trường hợp nặng có thể gây dị tật bẩm sinh.

Tăng nguy cơ trẻ bị tự kỷ

Các nhà nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng tâm lý thai nhi chịu ảnh hưởng bởi tâm lý của mẹ bầu. Vì thế, khi mang thai, nếu mẹ bầu thường xuyên lo lắng, sợ hãi, căng thẳng cũng tác động xấu đến tâm lý của thai nhi.

Nếu mẹ bị rối loạn lo âu khi mang thai tuần thứ 32 trở đi thì em bé sinh ra có nguy cơ bị tự kỷ cao gấp 2 lần những em bé khác.

Tăng nguy cơ trẻ bị tăng động

Khi mẹ bầu căng thẳng, lo lắng quá mức, lượng hormone dopamine và cortisol cũng gia tăng. Các hormone này đi qua nhau thai khiến hormone của thai nhi cũng tăng cao, từ đó làm tăng nguy cơ trẻ sinh ra bị tăng động.

Tăng nguy cơ mắc bệnh tim

Con của những mẹ bầu bị rối loạn lo âu khi mang thai có nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn những em bé khác. Ngoài ra, chúng cũng có khả năng đối phó với căng thẳng khó hơn.

Tăng nguy cơ trầm cảm 

Thường xuyên lo âu, căng thẳng quá mức làm tăng nguy cơ trầm cảm khi mang thai và trầm cảm sau sinh. Vấn đề này hết sức báo động vì nhiều trường hợp trầm cảm nặng có thể tự kết liễu đời mình hoặc làm hại em bé sau khi sinh con ra.

Trẻ bị chậm nói

Theo nghiên cứu, ước tính có khoảng 15% trẻ chậm nói là do có mẹ bị rối loạn lo âu trong thai kỳ. Ngoài ra, khả năng học tập và trí nhớ của trẻ cũng kém hơn những em bé khác.

Ngoài ra, rối loạn lo âu khi mang thai còn có thể để lại những hậu quả, biến chứng nặng nề đó là: sảy thai, động thai, thai nhi kém phát triển…

6. Các phương pháp điều trị rối loạn lo âu khi mang thai

Phụ nữ mang thai dễ gặp phải tác dụng phụ khi thực hiện các phương pháp điều trị rối loạn lo âu. Do đó, tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc nếu chưa có sự cho phép của bác sĩ. Bên cạnh các phương pháp chuyên sâu, bạn đời và người thân trong gia đình cũng cần có sự hỗ trợ để thai phụ nhanh chóng ổn định tâm lý, khỏe mạnh và an tâm hơn trong suốt thai kỳ.

Các phương pháp điều trị rối loạn lo âu khi mang thai:

Sử dụng thuốc

Thuốc thường không được khuyến khích sử dụng cho bà bầu vì có thể đi qua nhau thai, gây hại cho em bé. Tuy nhiên, nếu rối loạn lo âu kèm theo một vài dấu hiệu tâm thần khác như trầm cảm thì cũng cần cân nhắc sử dụng thuốc.

Việc sử dụng thuốc cần được bác sĩ cân nhắc kỹ lưỡng và người bệnh phải tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ, không được tự ý uống thuốc, tăng hoặc giảm liều khi chưa có sự đồng ý của bác sĩ chuyên khoa.

Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý được xem là phương pháp chính trong điều trị rối loạn lo âu khi mang thai. Phương pháp này sử dụng phương tiện chính là giao tiếp để điều chỉnh suy nghĩ, nhận thức và cảm xúc của người bệnh. Tâm lý trị liệu sẽ được thực hiện song song với dùng thuốc để đạt kết quả cao nhất.

Đối với chứng rối loạn lo âu khi mang thai, trị liệu sẽ được thực hiện theo hình thức cá nhân, cặp vợ chồng, nhóm (giữa các thai phụ đều mắc bệnh) và gia đình. Kết hợp nhiều hình thức trị liệu sẽ giúp quá trình chữa trị mang lại kết quả tốt. Đồng thời giúp những người xung quanh hiểu rõ hơn về bệnh tình của thai phụ, qua đó có sự hỗ trợ và chia sẻ để quá trình điều trị mang lại hiệu quả cao

Các biện pháp hỗ trợ

Ngoài sử dụng thuốc và tâm lý trị liệu, phụ nữ mang thai mắc chứng rối loạn lo âu cũng có thể cải thiện bệnh tình bằng một số biện pháp hỗ trợ. Các biện pháp này có thể nâng cao sức khỏe thể chất, giảm căng thẳng, ổn định cảm xúc và mang đến thai phụ nguồn năng lượng tích cực hơn.

Các biện pháp hỗ trợ giảm chứng rối loạn lo âu khi mang thai:

• Thiền định
• Tập yoga và các bộ môn thể thao có cường độ nhẹ
• Học cách chia sẻ những nỗi lo, phiền muộn với bạn đời và người thân
• Xây dựng chế độ ăn hợp lý, hạn chế chất béo bão hòa, đường và đồ uống chứa cồn
• Áp dụng các liệu pháp thư giãn như nghe nhạc, đọc sách, đi du lịch, liệu pháp mùi hương, tắm nước ấm,…
• Dành thời gian cho các hoạt động hữu ích như thai giáo, vẽ tranh, học ngoại ngữ,… để kích thích sự phát triển của thai nhi ngay từ trong bụng mẹ. Điều này sẽ tạo cho mẹ bầu cảm giác an tâm hơn và giảm bớt thời gian suy nghĩ về những mối lo không cần thiết.
• Ngủ đủ giấc
• Cân đối thời gian làm việc – nghỉ ngơi

Bị rối loạn lo âu khi mang thai gây ra nhiều ảnh hưởng đối với cuộc sống, sức khỏe của mẹ lẫn thai nhi. Chính vì vậy, mẹ bầu cần chủ động tìm gặp bác sĩ nếu nhận thấy bản thân có dấu hiệu lo lắng quá mức, không thể kiểm soát cảm xúc và hành vi. Bên cạnh đó, bạn đời và người thân trong gia đình cũng cần có sự quan tâm với thai phụ để tránh những tình huống đáng tiếc.